A locomoção natural dos elementos: Tomás de Aquino, crítico de Aristóteles latino

Autores

  • Evaniel Brás dos Santos Unicamp

Palavras-chave:

Aristóteles, Tomás de Aquino, Movimento, Natureza

Resumo

Neste artigo sustento, por um lado, a ocorrência da afirmação do automovimento dos elementos na Physica II, 1, de Aristóteles latino (Vetus) e, por outro, a existência de uma crítica explícita estabelecida por Tomás de Aquino no In Physica II, 1, n. 3, à tese do automovimento dos elementos presente na Physica II, 1. A análise se baseia em dois termos: motum e movendi, termos que traduzem á½Ïμὴν e κινεῖσθαι respectivamente. Partindo de uma micro exegese de tais termos, sobretudo quando dizem respeito aos corpos simples, explicito que a ciência natural de Aristóteles latino e a ciência natural de Tomás são incompatíveis no âmbito da filosofia e da gramática, uma vez que, para o primeiro, natureza é necessariamente princípio ativo, e, para o segundo, ela só pode ser princípio passivo.

Referências

AERTSEN, J. A. 1988. Nature and Creature: Thomas Aquinas's Way of Thought. Leiden: Brill.

AERTSEN, J. A. 2012. Platonism. In: PASNAU, R. (ed). The Cambridge History of Medieval Philosophy (Vol. I). Cambridge: Cambridge University Press.

AGOSTINO NIFO. 1511. Eutychi Metaphysicarum disputationum dilucidarium. Neapolis/Erscheinungsjahr.

ALBERTO MAGNO. 1951. Physica. Libri 1-4. In: Alberti Magni Opera Omnia edenda curavit Institutum Alberti Magni Coloniense Bernhardo Geyer praeside. Münster: Aschendorff.

ARISTOTELES LATINUS VII 1. 1990. Physica (translatio Vetus). Leiden, New York: Brill.

ARISTOTELES LATINUS VII 2. 1990. Physica (translatio Vaticana). Leiden, New York: Brill.

ARISTOTELES LATINUS. 2003. De caelo et mundo (trad. Moerbeke). In: BRAMS, J.; TOMBEUR, P. (eds.). Aristoteles Latinus database. Turnhout: Brepols.

ARISTOTELES LATINUS. 2003. Meteorologica (trad. Moerbeke). In: BRAMS, J.; TOMBEUR, P. (eds.). Aristoteles Latinus database. Turnhout: Brepols.

ARISTOTELIS. 1962. Physica (trad. Moerbeke). In: Aristotelis opera cum Averrois commentariis, vol. IV, Venetiis apud Junctas 1562-1574, repr. Frankfurt a.M.: Minerva.

ARISTOTELIS. 1962. Physica (trad. Miguel Escoto). In: Aristotelis opera cum Averrois commentariis, vol. IV, Venetiis apud Junctas 1562-1574, repr. Frankfurt a.M.: Minerva.

ARISTOTELIS. 1884. Física (texto Grego). In: TOMÁS DE AQUINO. In octo libros physicorum Aristotelis expositio. Opera omnia iussu impressaque Leonis XIII P. M. edita, vol. II, Roma: Typographia Polyglotta.

ASHLEY, B. M. 1991. The River Forest School and the Philosophy of Nature Today. In: LONG, R. J. (ed.). Philosophy and the God of Abraham: essays in memory of James A. Weisheipl. Toronto: Pontifical Institute of Mediaeval Studies.

BATAILLON, J. L.; GUYOT, B. G.; HOUSE, R. H. (orgs.). 1991. La Production du Livre Universitaire au Moyen Age: Exemplar et Pecia (Actes du symposium tenu au Collegio San Bonaventura de Grottaferrata. Paris: Centre National de la Recherche Scientifique.

BEAVERS, A. F. 1988. Motion, Mobility, and Method in Aristotle's “Physics”: Comments on “Physics” 2.1.192b20-24. The Review of Metaphysics, Washington, v. 42, n. 2, p. 357-374.

BOURKE, Vernon. 1999. “Introduction”. In: TOMÁS DE AQUINO. Commentary on Aristotle's Physics. Notre Dame, Indiana: New Haven Yale University Press.

BRAMS, J.; VENHAMEL, W. (eds.). 1989a. Guillaume de Moerbeke: Recueil d'études à l'occasion du 700e anniversaire de sa mort (1286). Leuven: Leuven University Press.

BRAMS, J; VUILLEMIN-DIEM, G. 1989b. Note concernant la collation d'un deuxième manuscript grec de la Physique per Guillaume de Moerbeke. In: BRAMS, J; VUILLEMIN-DIEM, G; VENHAMEL, W. (eds.). Guillaume de Moerbeke: Recueil d'études à l'occasion du 700e anniversaire de sa mort (1286). Leuven: Leuven University Press.

BRAMS, J. 1989a. La ‘Recensio Matritensis de la Physique. In: BRAMS, J; VENHAMEL, W. (eds.). Guillaume de Moerbeke: Recueil d'études à l'occasion du 700e anniversaire de sa mort (1286). Leuven: Leuven University Press.

BRAMS, J. 2001. Les Traductions de Guillaume de Moerbeke. In: HAMESSE, J. (ed.). Les Traducteurs au travail leurs Manuscrits et leurs Méthodes. Belgium: Brepols.

CAIAZZO, I. 2007. La materia nei commenti al Timeo del secolo XII. Quaestio. Annuario di storia della metafisica, Lyon, v. 7, p. 245-264.

CAIAZZO, I. 2012. La forme et les qualités des éléments: lectures médiévales du Timée. In: CELIA, F.; ULACCO, A. (eds.). II Timeo. Esegesi greche, arabe, latine. Pise: Edizioni Plus-Pisa University Press, p. 307-345.

CLAGETT, M. 1959. The Science of Mechanics in the Middle Ages. Madison: Univ. of Wisconsin.

CRANZ, F. E. 1976. Editions of the Latin Aristotle accompanied by the Commentaries of Averroes. In: MAHONEY, E. P. (ed). Philosophy and Humanism: Reinaissance Essays in Honor of Paul Oskar Kristeller. Brill Archive.

CROMBIE, A. C. 2000. Historia de la ciencia: de San Agustin a Galileo (Vol. 1-2). Madrid: Alianza.

CRUZ CRUZ, J. 2002. Ambivalencia Natural de um Cosmos Jerarquizado. In: TOMÁS DE AQUINO. Comentario al libro de Aristóteles sobre el Cielo y el Mundo. Pamplona: EUNSA.

DE LIBERA, A. 1998. A Filosofia Medieval. São Paulo: Loyola.

DOD, B. 1982. Aristoteles Latinus. In: KRETZMANN, N.; KENNY, A.; PINBORG, J. (eds.). The Cambridge History of Later Medieval Philosophy. Cambridge: Cambridge University Press.

ELDERS, L. J. 1994. La philosophie de la nature de Saint Thomas d'Aquin: philosophie générale de la nature, cosmologie, philosophie du vivant, anthropologie philosophique. Paris: Pierre Téqui.

ELDERS, L. J. 2013. St. Thomas Aquinas's Commentary on Aristotle's Physics. Review of Metaphysics, Washington, v. 66, n. 4, p. 713-748.

FLOOD, J.; GINTHER, R. J.; GOERING, J. W. (eds.). 2013. Robert Grosseteste and His Intellectual Milieu: New Editions and Studies. Toronto: Pontifical Institute of Mediaeval Studies.

GAUTHIER, R. -A. 1984. “Préface”. In: TOMÁS DE AQUINO. Sentencia libri De anima. Leonine ed., vol.45|1. Roma: Commisio Leonina-J. Vrin.

GRANT, Edward. 2002. Os Fundamentos da Ciência Moderna na Idade Média. Porto: Porto Editora,

HASSING, R. F.; MACIEROWSKI, E. M. 1992. Latin Averroes on the Divisibility and Self-Motion of the Elements. Archiv für Geschichte der Philosophie, v. 74, n. 2, p. 127-157.

HOFFMANN, P. 1987. Simplicius' Polemics. In: SORABJI, R. (ed.). Philoponus and the Rejection of Aristotelian Science. Ithaca: Cornell University Press.

KLIBANSKY, R. 1981. The Continuity of the Platonic Tradition durin the Middle Ages. London: The Warburg Institute.

LANG, H. S. 1996. Thomas Aquinas and the Problem of Nature in Physics II, 1. History of Philosophy Quarterly, Chicago, v. 13, n. 4, p. 411-432.

LEWIS, C. T.; SHORT, C. 1958. Oxford Latin Dictionary. Oxford: Oxford Clarendon Press.

MACIEROWSKI, E. M; HASSING, R. F. 1988. John Philoponus on Aristotle's Definition of Nature: A translation from the Greek with Introduction and Notes. Ancient Philosophy, Pittsburgh, v. 8, n. 1, p. 73-100.

MAIER, A. 1982. On the Threshold of Exact Science: Select writings of Anneliese Maier on Late Medieval Natural Philosophy. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.

MANSION, A. 1932. Sur le texte de la version latine médiévale de la Métaphysique et de la Physique d'Aristote dans les éditions des Commentaires de saint Thomas d'Aquin. Revue néo-scolastique de philosophie, Louvain, v. 34, n. 33, p. 65-69.

MANSION, A. 1946. Les prémices de l'Aristoteles latinus. Revue Philosophique De Louvain, Louvain, v. 44, n. 1, p. 104-129.

MANSION, A. 1956. Les progrès de l' Aristoteles latinus. Revue Philosophique De Louvain, Louvain, v. 54, n. 41, p. 90-111.

MCGUIRE, J. E. 1985. Philoponus on Physics ii 1: φÏσισ, δÏναμισ, and the Motion of the Simple Bodies. Ancient Philosophy, Pittsburgh, v. 5, n. 2, p. 241-267.

MINIO-PAUELLO, L. 1952. Iacobus Veneticus Grecus: Canonist and Translator of Aristotle. Traditio, New York, v. 8, p. 265-304.

OLIVA, Adriano. 2008. A Comissão Leonina, 125 anos depois de sua fundação, se estabelece em Paris. Aquinate, Niterói, n. 6, p. 141-159.

PASNAU, R. 2012. The Aristotle Latin. In: SHIELDS, C. (ed.). The Oxford Handbook of Aristotle. Oxford: Oxford University Press.

PETER OF AUVERGNE. 2003. Questions on Aristotle's “De caelo”. Leuven: Leuven University Press.

PINES, S. 1961. Omne quod movetur necesse est ab aliquo moveri: A Refutation of Galen by Alexander of Aphrodisias and the Theory of Motion. Isis, Chicago, v. 52, n. 1, p. 21-54.

SANTOS, E. B. 2015. Causalidade e Natureza na Cosmologia de Tomás de Aquino. Philósophos, Goiânia, v. 20, n. 1, p. 95-124.

Sumulus de motu incerti auctoris. 1959. In: CLAGETT, M. The science of mechanics in the Middle Ages. Madison: Univ. of Wisconsin.

TOMÁS DE AQUINO. 1884. In octo libros physicorum Aristotelis expositio. Opera omnia iussu impressaque Leonis XIII P. M. edita, vol. II, Roma: Typographia Polyglotta.

TOMÁS DE AQUINO. 1886. In libros Aristotelis De caelo et mundo. Opera omnia iussu impressaque Leonis XIII P. M. edita, vol. III, Roma: Typographia Polyglotta.

TOMÁS DE AQUINO. 1929. Scriptum Super Libros Sententiarum Magistri Petri Lombardi. Ed. P. Mandonnet t.1, t.2, Parisiis: P. Lethielleux.

TOMÁS DE AQUINO. 1889. Pars prima Summae Theologiae a quaestione L ad quaestionem CXIX. Opera omnia iussu impensaque Leonis XIII P. M. edita, vol. V. Roma: Typographia Polyglotta.

TOMÁS DE AQUINO. 1976. De ente et essentia. Opera omnia iussu Leonis XIII P. M. edita, vol. XLIII, Roma: Editori di San Tommaso.

TOMÁS DE AQUINO. 2000. Quaestio Disputata De Spiritualibus Creaturis. Ed. J. COS. Ed. Leon., vol. XXIV-2. Roma - Paris: Commissio Leonina - Les Éditions du Cerf.

TORRELL, J-P. 2004. Iniciação à Santo Tomás de Aquino: sua pessoa e obra. São Paulo: Loyola.

WEISHEIPL, J. A. 1955. Nature and Gravitation. River Forest, Illinois: Albertus Magnus Lyceum.

WEISHEIPL, J. A. 1959. The Development of Physical Theory in the Middle Ages. London and New York: Sheed and Ward.

WEISHEIPL, J. A. 1965. The Principle Omne quod movetur ab alio movetur in Medieval Physics. Isis, Chicago, v. 56, n. 1, p. 26-45.

WEISHEIPL, J. A. 1974. Thomas' Evaluation of Plato and Aristotle. The New Scholasticism, Chicago, v. 48, n.1, p. 100-124.

WEISHEIPL, J. A. 1981. The Spector of Motor Coniunctus in Medieval Physics. In: MAIERÙ, A; BAGLIANI, A. P. (eds.). Studi sul XIV secolo in memoria di Anneliese Maier. Roma: Edizioni di storia e letteratura.

WEISHEIPL, J. A. 1982. Aristotle's Concepto of Nature: Avicenna and Aquinas. In: ROBERTS, L. (ed.). Approaches to Nature in the Middle Ages. Binghamton, New York: Center of Medieval & Early Renaissance Studies.

Downloads

Publicado

2015-12-22