Lingua e Sociedade en Galicia

Henrique Monteagudo

Resumo


O artigo ofrece unha ampla revisión da situación social da lingua galega, comezando cunha breve historia do seu contacto co castelán e centrada especialmente nos cambios sociolingüísticos das últimas décadas, despois da súa oficialización como “lingua propia” da Comunidade Autónoma de Galicia. O traballo presenta e analiza datos estatísticos sobre as variables sociolingüísticas e sociais máis relevantes (lingua inicial, competencia lingüística, lingua habitual), presenta unha síntese do proceso de estandarización e comentarios sobre as controversias normativas e os seus efectos sociais, a diversidade de prácticas e as representacións que xurdiron como consecuencia do contacto co castelán neste complexo escenario de intervencións políticas sobre o status e corpus da lingua galega.



Palavras-chave


lingua galega; sociolingüística; contacto galego/castelán; glotopolítica; estandarización;

Texto completo:

PDF

Referências


Referencias: Inquéritos e Traballos de campo

CCG-Observatorio da Cultura Galega. Prácticas e actitudes lingüísticas da mocidade en Galicia. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega, 2017. Dispoñible en: http://consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2017_Practicas-e-actitudes-linguisticas-da-mocidade-en-Galicia.pdf.

CCG-Sección de Lingua. A sociedade galega e o idioma. A evolución sociolingüística de Galicia (1992 - 2003). Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega, 2005. Dispoñible en: http://consellodacultura.gal/mediateca/pubs.pdf/lingua_sociedade.pdf.

CCG-Seccion de Lingua. O idioma galego na sociedade: a evolución sociolingüística 1992-2008. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega, 2011. Dispoñible en: http://consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2011_O-idiomagalego-na-sociedade.pdf.

RAG-Seminario de Sociolingüística. Lingua inicial e competencia lingüística en Galicia: compendio do volume I do mapa sociolingüístico de Galicia. A Coruña: Real Academia Galega, 1994. Dispoñible en: http://academia.gal/documents/10157/704901/Lingua+Inicial+e+Competencia+Ling%C3%BC%C3%ADstica+en+Galicia.pdf.

RAG-Seminario de Sociolingüística. Usos lingüísticos en Galicia: compendio do II volume do mapa sociolingüístico de Galicia. A Coruña: Real Academia Galega, 1995. Dispoñible en: http://dc.uwm.edu/spa_por_facbooks/3/.

RAG-Seminario de Sociolingüística. Actitudes lingüísticas: compendio do volume III do mapa sociolingüístico de Galicia. A Coruña: Real Academia Galega, 1996. Dispoñible en: http://dc.uwm.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1003&context=spa_por_facbooks.

RAG-Seminario de Sociolingüística. O galego segundo a mocidade: unha achega ás actitudes e discursos sociais baseados en técnicas experimentais e cualitativas. A Coruña: Real Academia Galega, 2003. Dispoñible en: http://academia.gal/documents/10157/704901/O+Galego+segundo+a+mocidade.pdf.

RAG-Seminario de Sociolingüística. Lingua e sociedade en Galicia. A evolución sociolingüística 1992-2013. A Coruña: Real Academia Galega, 2016.

Referencias: Estudos

ALONSO MONTERO, Xesús. Constitución del gallego en lengua literaria. Lugo: Celta, 1970.

ALONSO MONTERO, Xesús. Informe –dramático– sobre la lengua gallega. Madrid: Akal, 1973.

ALONSO PINTOS. Para unha historia do estándar galego. As propostas do período 1966-1980. Madrid: Universidad Nacional de Educación a Distancia, 2002.

ALONSO PINTOS. O proceso de codificación do galego moderno (1950-1980). A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza, 2006.

ALVAREZ CÁCCAMO, Celso. Cara unha caracterización da diglósia galega, historia e presente dunha dominación lingüística. Grial, n. 79, p. 23-42, 1983.

ALVAREZ CÁCCAMO, Celso. A Influencia do galego sobre o sistema verbal e o uso de certas perífrases verbais no castelán de Galiza. Grial, n. 82, p. 423-442, 1983.

ÁLVAREZ DE LA GRANJA, M.; GONZÁLEZ SEOANE, E. (eds.). A estandarización do léxico. Santiago: Consello da Cultura Galega / Instituto da Lingua Galega. Dispoñible en: http://consellodacultura.gal/mediateca/documento.php?id=297.

ÁLVAREZ DE LA GRANJA, María; LÓPEZ MEIRAMA, Belén. A presenza do galego no léxico dispoñible do español de Galicia. Análise distribucional. In: GUGENBERGER, E.; MONTEAGUDO, H.; REI-DOVAL, G. (eds.), p. 49-96, 2013.

ARACIL, Lluís V. Sobre la situació minoritària. In: ARACIL, LL. V. Dir la realitat. Barcelona: Països Catalans, 1983. p. 171-206.

BEIRAS, Xosé M.; LÓPEZ, Abel. A poboación galega no século XX. Santiago: Laiovento, 1999.

CHACÓN CALVAR, Rafael. Diglosia e historia. Grial, n. 66, p. 442-453, 1978.

CARBALLO CALERO, Ricardo. A liña do galego literario. Grial, n. 36, p. 129-137, 1972.

CARBALLO CALERO, Ricardo. Constitución del gallego como lengua escrita. Verba, n. 1, 1974. p. 31-40.

CIDADANÍA-REDE DE APLICACIÓNS SOCIAIS. O proceso de normalización do idioma galego, 1980-2000. Volume 1. Política lingüística: análise e perspectivas. Santiago: Consello da Cultura Galega, 2002. Dispoñible en: http://consellodacultura.gal/mediateca/documento.php?id=314.

DUBERT, Francisco. Os sociolectos galegos. Cadernos de Lingua, n. 24, p. 5-27, 2002.

DUBERT, Francisco. Interferencias del castellano en el gallego popular. Bulletin of Hispanic Studies, vol. 83.3, 2005. p. 271-291.

ESSER, Ursula. Die Entwicklung des Galizischen zur Modernen Kulturspache. Eine Fallstudie zur aktuellen Sprachplannung. Bonn: Romanistischer Verlag, 1990.

FERNÁNDEZ REI, Francisco. Dialectoloxía da lingua galega. Vigo: Xerais, 1990.

FERNÁNDEZ SALGADO, Benigno; MONTEAGUDO, Henrique. The Standardization of Galician: The State of the Art. Portuguese Studies, n. 9, p. 200-213, 1993. Dispoñible en: http://webspersoais.usc.es/export9/sites/persoais/persoais/henrique.monteagudo/Descargas/The_standardization_in_Galician_xportuguese_studiesx_nx9x_1993x.pdf.

FERNÁNDEZ SALGADO, Benigno; MONTEAGUDO, Henrique. Do galego literario ó galego común. O proceso de estandarización na época contemporánea. In: MONTEAGUDO, H. (ed.). Estudios de sociolingüística galega. Vigo: Galaxia, 1995. p. 99-176. Dispoñible en: https://www.academia.edu/1442291/Do_galego_literario_%C3%B3_galego_com%C3%BAn._O_proceso_de_estandardizaci%C3%B3n_na_%C3%A9poca_contempor%C3%A1nea.

FISHMAN, Joshua. La sociología del lenguaje. Madrid: Cátedra, 1979.

FISHMAN, Joshua. Language & Ethnicity in Minority Sociolinguistic Perspective. Clevedon: Multilingual Matters, 1989.

FISHMAN, Joshua. Reversing Language Shift. Clevedon: Multilingual Matters, 1991.

FREITAS JUVINO, Pilar. A represión lingüística en Galiza no século XX. Vigo: Xerais, 2008.

GARCÍA GONZÁLEZ, Constantino. Interferencias lingüísticas entre gallego y castellano. Revista Española de Lingüística, n. 6.2, 1976. p. 327-343.

GOMEZ, Marta. A imposición do galego. Nacemento, auxe e consecuencias da creación dun problema público. Grial, n. 210, p. 136-141, 2016. Dispoñible en: http://www.editorialgalaxia.com/imxd/noticias/doc/147305928223_Marta_Gomez_G210.pdf.

GONZÁLEZ BERAMENDI, Justo. De provincia a nación. Historia do galeguismo político. Vigo: Xerais, 2007.

GONZÁLEZ BERAMENDI, Justo; NÚÑEZ SEIXAS, Xosé M. O nacionalismo galego. Vigo: A Nosa Terra, 1995.

GUGENBERGER, Eva. O cambio de paradigma nos estudos sobre contacto lingüístico: pode ser útil o concepto de hibrididade para a lingüística e a política das linguas en España?. In: GUGENBERGER, E.; MONTEAGUDO, H.; REIDOVAL, G. (eds.), 2013. p. 17-47.

GUGENBERGER, Eva; MONTEAGUDO, Henrique; REI-DOVAL, Gabriel (eds.). Contacto de linguas, hibrididade, cambio: contextos, procesos e consecuencias. Santiago: Consello da Cultura Galega / Instituto da Lingua Galega, 2013. Dispoñible en: http://consellodacultura.gal/mediateca/documento.php?id=2065.

HABERMAS, Jügen. Historia y estructura de la opinión pública, Barcelona / México: Gustavo Gili, 1994.

HAUGEN, Einar. Language Fragmentation in Scandinavia: Revolt of the Minorities. In: HAUGEN, E. et al. (eds.). Minority Languages Today. Edinburgh: Edinburgh University Press, 1980. p. 100-119.

HERMIDA, Carme. A reivindicación da lingua galega no Rexurdimento (1840-1891). Santiago: Consello da Cultura Galega, 1992.

HOBSBAWN, Eric. Naciones y nacionalismo desde 1798. Barcelona: Crítica, 1991.

HOFFMANN, Charlotte. An Introduction to Bilingualism. London: Longman, 1991.

IGLESIAS ÁLVAREZ, Ana. Falar galego «No veo por qué». Vigo: Xerais, 2002.

IGLESIAS ÁLVAREZ, Ana. «Eu falo castrapo». Actitudes dos adolescentes ante a mestura de linguas en Galicia (estudo piloto). In: GUGENBERGER, E.; MONTEAGUDO, H.; REI-DOVAL, G. (eds.), 2013. p. 169-189.

IGLESIAS ÁLVAREZ, Ana. Castelanismos e galeguismos. A súa relación co estándar. Estudos de Lingüística Galega, n. 8, p. 107-125, 2016. Dispoñible en: http://www.usc.es/revistas/index.php/elg/article/view/3074/3646.

JOSEPH, John Earl. Eloquence and Power. The Rise of Language Standards and Standard Languages. New York: Basil Blackwell, 1987.

KABATEK, Johannes. Os falantes como lingüistas. Tradición, innovación e interferencias no galego actual. Vigo: Xerais, 2000.

KABATEK, Johannes. ¿En que consiste o Ausbau dunha lingua? In: ÁLVAREZ DE LA GRANJA, M.; GONZÁLEZ SEOANE, E. (eds.), 2003. p. 37-51.

KLOSS, Heinz. ‘Abstand Languages’ and ‘Ausbau Languages’. Anthropological Linguistics, n. 9.7, 1967. p. 29-41.

KLOSS, Heinz. On some terminological problems in interlingual sociolinguistics. International Journal of the Sociology of Language, n. 57,1986. p. 91-106.

LAMUELA, Xavier; MONTEAGUDO, Henrique. Planificación lingüística. In: FERNÁNDEZ PÉREZ, M. (ed.). Avances em Lingüística Aplicada. Santiago de Compostela: Universidade, 1996. p. 229-301.

LEPAGE, Robert T.; TABOURET-KELLER, Andrée. Acts of Identity. Creole-based Approaches to Language and Ethnicity. Cambridge: Cambridge University Press, 1985.

LORENZO SUAREZ, Anxo M. Planificación lingüística de baixa intensidade: o caso galego. Cadernos de Lingua, n. 27, p. 37-59, 2005. Dispoñible en: http://academia.gal/documents/10157/23708/Cadernos_27.pdf.

MEDEIROS António. 2003. Discurso nacionalista e imagens de Portugal na Galiza. Etnográfica, n. 7.2, p. 321-349, 2003. Dispoñible en: http://ceas.iscte.pt/etnografica/docs/vol_07/N2/Vol_vii_N2_321-350.pdf.

MONTEAGUDO, Henrique. Aspects of Corpus Planning in Galician. Plurilinguismes, n. 6, p. 121-53, 1993. Dispoñible en: http://webspersoais.usc.es/export9/sites/persoais/persoais/henrique.monteagudo/Descargas/Aspects_of_corpus_planning_in_Galician.pdf.

MONTEAGUDO, Henrique. A demanda da norma. Avances, problemas e perspectivas no proceso de estandarización do idioma galego. In: MONTEAGUDO, H.; BOUZADA FERNÁNDEZ, X. (coords.), 2003a. p. 37-129. Dispoñible en: http://consellodacultura.gal/mediateca/documento.php?id=303.

MONTEAGUDO, Henrique. Sobre a norma léxica do galego culto: da prosa ficcional de Nós ao ensaio de Galaxia. In: ÁLVAREZ DE LA GRANJA, M.; GONZÁLEZ SEOANE, E. (eds.), 2003b. p. 197-253.

MONTEAGUDO, Henrique. Outra volta na procura da recendente pantera? O acordo normativo de 2003: antecedentes e perspectivas. Anuário Internacional de Comunicação Lusófona 2004, p. 79-93, 2004. Dispoñible en: http://webspersoais.usc.es/export9/sites/persoais/persoais/henrique.monteagudo/Descargas/O_acordo_normativo_de_2003._Antecedentes_e_perspectivas_xAnuxrio_internacional_de_comunicaxao_lusxfonax.pdf.

MONTEAGUDO, Henrique. Do uso á norma, da norma ao uso (Variación sociolingüística e estandarización no idioma galego). In: ÁLVAREZ, R.; MONTEAGUDO, H. (eds.). Norma lingüística e variación. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega / Instituto da Lingua Galega, 2005a. p. 377-436. Dispoñible en: http://consellodacultura.gal/mediateca/documento.php?id=125.

MONTEAGUDO, Henrique. La estandarización del gallego. Problemas y avances. In: SINNER, C. (Hg.). Norm und Normkonflikte in der Romania. Münche: Peniope, 2005b. p. 112-130. Dispoñible en: http://webspersoais.usc.es/export9/sites/persoais/persoais/henrique.monteagudo/Descargas/La_estandarizacixn_del_gallego._Problemas_y_avances_xNorm_und_Normkonflitke_in_der_Romaniax_2005x.pdf.

MONTEAGUDO, Henrique. Por un proxecto de futuro para o idioma galego. Un debate necesario. Grial, n. 188, p. 62-69, 2010. Dispoñible en: http://culturagalega.gal/imaxes/docs/igea_informe_lingua2010.pdf.

MONTEAGUDO, Henrique. A invención do monolinguismo e da língua nacional. Gragoatá, n. 32, p. 43-54, 2012a.

MONTEAGUDO, Henrique. 2012b. Sociolingüística galega: problemas e pescudas. Treballs de Sociolingüística Catalana, n. 22, p. 271-286, 2012b.

MONTEAGUDO, Henrique. Política lingüística en Galicia. Apuntes para un nuevo balance. Quo Vadis Romania?, n. 39, p. 21-39, 2012c.

MONTEAGUDO, Henrique. Facer país co idioma. Sentido da normalización lingüística. A Coruña: Real Academia Galega, 2012d. Dispoñible en: http://academia.gal/documents/10157/27090/Henrique+Monteagudo.pdf.

MONTEAGUDO, Henrique. Spanish and other languages of Spain in the Second Republic. In DEL VALLE, J. (ed.). A Political History of Spanish. The Making of a Language. Cambridge: Cambridge University Press, 2013a. p. 106-122.

MONTEAGUDO, Henrique. Horizontes para o idioma galego. Entre a involución e a globalización. Grial, n. 200, p. 50-59, 2013b.

MONTEAGUDO, Henrique. A contribución de Ramón Piñeiro á defensa e ilustración da lingua galega. Boletín da Real Academia Galega, n. 376, 481-516, 2015. Dispoñible en: http://academia.gal/documents/10157/30509/BRAG_376.pdf.

MONTEAGUDO, Henrique. Lingua nacional, idioma moderno. As Irmandades e a fala. Grial, n. 211, p. 18-29, 2016. Dispoñible en: https://www.academia.edu/31532447/GRIAL_211_Lingua_nacional_idioma_moderno_Henrique_Monteagudo.pdf.

MONTEAGUDO, Henrique. Historia social da lingua galega. Vigo: Galaxia, 2017.

MONTEAGUDO, Henrique. Galician and the Portuguese-Speaking World from the Perspective of Translation. In: REI-DOVAL, G.; TEJEDO, F. (eds.). Luso-Hispanic Linguistics. No prelo a.

MONTEAGUDO, Henrique. Entre la periferia y la metrópolis: Gallegos en Buenos Aires. In: DOPPELBAUER, M.; CICHON, P. (eds.), Metrópolis. No prelo b.

MONTEAGUDO, Henrique; SANTAMARINA, Antón. Galician and Castillian in Contact: Historical, Social and Linguistic Aspects. In: POSNER, R.; GREEN, J. (eds.), Trends in Romance Linguistics and Philology. Vol. 5. Bilingualism and Linguistic Clonflict in Romance. Berlin / New York: Mouton de Gruyter, 1993. p. 117-173. Dispoñible en: https://www.academia.edu/1442290/Galician_and_Castilian_in_contact_historical_social_and_linguistic_aspects.

MONTEAGUDO, Henrique; BOUZADA FERNÁNDEZ, Xan (coords.). O proceso de normalización do idioma galego (1980-2000). Volume III. Elaboración e difusión da lingua. Santiago: Consello de Cultura Galega, 2003. Dispoñible en: http://consellodacultura.gal/mediateca/documento.php?id=303.

NOIA CAMPOS, Camiño. Interferencias léxicas entre as linguas galega e castelá. Grial, n. 75, p. 91-99, 1982.

NOIA CAMPOS, Camiño. Contribución ó estudio do léxico dos bilingües. Verba, n. 11, p. 181-195, 1984.

NÚÑEZ SEIXAS, Xosé M. Los nacionalismos en la España contemporánea (siglos XIX y XX). Barcelona: Hipòtesi, 1999.

NÚÑEZ SEIXAS, Xosé M. Sul nazionalismo spagnolo e la questione linguistica (1900-1975). Nazioni e Regioni. Studi e ricerche sulla comunità immaginata, n. 1, p. 35-57, 2013.

O’ROURKE, Bernardette; RAMALLO, Fernando. Competing ideologies of linguistic authority amongst new speakers in contemporary Galicia. Language in Society, n. 42, p. 287-305, 2013.

O’ROURKE, Bernardette; RAMALLO, Fernando. Neofalantes as an active minority: Understanding language practices and motivations for change amongst new speakers of Galician. In International of the Sociology of Language, n. 231, p. 147-165, 2015. Dispoñible en: https://www.degruyter.com/downloadpdf/j/ijsl.2015.2015.issue-231/ijsl-2014-0036/ijsl-2014-0036.xm.

PARGA VALIÑO, Edelmira M. A interferencia lingüística no galego oral. In: ÁLVAREZ, R.; VILAVEDRA, D. (eds.) Cinguidos por unha arela común. Homenaxe a Xesús Alonso Montero. Santiago de Compostela: Universidade, vol. I, 1999. p. 789-808.

PRECEDO, Andrés; MÍGUEZ, Alberto; FERNÁNDEZ, María I. Galicia: o tránsito cara a unha sociedade urbana no contexto da unión europea. Revista Galega de Economía, vol. 17, p. 89-108, 2008. Dispoñible en: http://www.usc.es/econo/RGE/Vol17_ex/galego/art6g.pdf.

RAMALLO, Fernando. Neofalantismo. In: GUGENBERGER, E.; MONTEAGUDO, H.; REI-DOVAL, G. (eds.), 2013. p. 245-258.

RAG / ILG. 1982. Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego. Santiago de Compostela / A Coruña: Instituto da Lingua Galega / Real Academia Galega.

REGUEIRA FERNÁNDEZ, Xosé L. Modelos fonéticos e autenticidade lingüística. Cadernos de lingua, n. 10, p. 37-60, 1994.

REGUEIRA FERNÁNDEZ, Xosé L. Estándar oral e variación social da lingua galega. In: ÁLVAREZ, R.; VILAVEDRA, D. (eds.) Cinguidos por unha arela común. Homenaxe a Xesús Alonso Montero. Santiago de Compostela: Universidade, vol. I, 1999. p. 855-875.

REGUEIRA FERNÁNDEZ, Xosé L. Autenticidade e calidade da lingua: purismo e planificación lingüística no galego actual. Estudos de lingüística galega, n. 4, p. 187-201, 2012.

REGUEIRA FERNÁNDEZ, Xosé L. La lengua de la esfera pública en situación de minorización: español y português como lenguas de contacto en el lenguaje político gallego. In: POCH OLIVÉ, D. (ed.). El español en contacto con las otras lenguas peninsulares. Madrid: Iberoamericana / Frankfurt am Main: Vervuert, 2016.

ROJO, Guillermo. El español de Galicia. In: CANO, R. (coord.). Historia de la lengua española. Barcelona: Ariel, 2013. p. 1087-1101.

SÁNCHEZ VIDAL, Pablo. O Debate Normativo da Lingua Galega (1980-2000). A Coruña: Fundación Barrié de la Maza, 2010.

SANTAMARINA, Antón. Norma e estándar. In: MONTEAGUDO, H. (ed.). Estudios de Sociolingüística Galega. Vigo: Galaxia, 1995. p. 53-98.

SILVIA VALDIVIA, Bieito. Converxencia diverxencia en certas estruturas morfosintácticas do galego. In: ÁLVAREZ, R.; MONTEAGUDO, H. (eds.). Norma lingüística e variación. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega /Instituto da Lingua Galega, 2005. p. 259-283.

SILVIA VALDIVIA, Bieito. Galego e castelán: entre o contacto e a converxencia. In: GUGENBERGER, E.; MONTEAGUDO, H.; REI-DOVAL, G. (eds.), 2013. p. 287-314.

SUBIELA, Xaime. O idioma galego. Alarmas e esperanzas. In ÁLVAREZ POUSA, L. (dir.), Informe Galicia 2010. [Santiago de Compostela]: Atlantica de Informacion e Comunicacion de Galicia, p. 247-270, 2010. Dispoñible en: http://kit.consellodacultura.gal/web/uploads/adxuntos/arquivo/5440ef8c80624alarmaseesperanzas_subiela.pdf.

VENÂNCIO, Fernando. Palavras doutra tribo. Sobre traduções de literatura galega. Viceversa n. 13, p. 25-54, 2007.

VIDAL FIGUEROA, Tiago. Estruturas fonéticas de tres dialectos de Vigo. Verba, n. 24, p. 313-332, 1997.

VILLANUEVA GESTEIRA, María D. A lingua galega entre 1963 e 1975. Situación social e discursos dende o galeguismo. Pontevedra: Deputación Provincial, 2010.




DOI: https://doi.org/10.24206/lh.v3i1.17105

Apontamentos

  • Não há apontamentos.


Direitos autorais 2018 LaborHistórico

Licença Creative Commons
Esta obra está licenciada sob uma licença Creative Commons Atribuição 4.0 Internacional.

Licença Creative Commons

Esta obra está licenciada com uma Licença Creative Commons Atribuição 4.0 Internacional.