A singularidade do discurso trobadoresco de Alfonso X

Autores

DOI:

https://doi.org/10.24206/lh.v6i2.32756

Palavras-chave:

Literatura Medieval. Lírica galego-portuguesa. Filoloxía Románica. Estudos Medievais. Alfonso X.

Resumo

No presente traballo destácase o cancioneiro profano de Alfonso X como a produción máis persoal do monarca, no que se pode percibir a voz propia dun trobador que se acomoda aos canons da tradición trobadoresca europea, ao mesmo tempo que se erixe en cabeza visible dunha corte que se consolida como o espazo más dinámico da lírica trobadoresca peninsular. Para iso analízase o labor de acollida da corte alfonsí das correntes literarias foráneas que logo traslada a súa propia obra, as circunstancias que explican que a súa poética sexa escrita en galego, e as particularidades do seu cancioneiro trobadoresco. O corpus presenta unha complexa tradición manuscrita e uns problemas codicolóxicos, que suscitan aínda hoxe debates entre a crítica (como a  fixación e establecemento dos textos). O estudo das súas cantigas mostra que o discurso trobadoresco alfonsí sobresae polo dominio do autor das técnicas marcadas pola escola, así como pola aguda e persoal percepción da sociedade e dos acontecementos históricos do momento.

Biografia do Autor

Esther Corral Diaz, University of Santiago de Compostela

Profesora Titular de Filoloxía Románica da Universidade de Santiago de Compostela (España). É investigadora principal de varios proxectos relacionados coa lírica galego-portuguesa, coa prosa galega medieval e co ámbito das mulleres na Idade media. Autora e editora de diversos volumes e monografías, as súas liñas de investigación céntranse en aspectos da literatura medieval e da lírica medieval galego-portuguesa e nos estudos de xénero na Idade Media

Referências

ALVAR, Carlos. A la sombra de mayo. Anuario de Letras, 39, p. 27-42, 2001.

ÁLVAREZ BORGE, Ignacio. Los dominios de un noble de la corte castellana en la primera mitad del siglo XIII. García Fernández de Villamayor. Hispania, 68 (230), sept-dec., p. 647-706, 2008.

AYALA MARTÍNEZ, Carlos de. La política eclesiástica de Alfonso X. El rey y sus obispos. Alcanate, IX, p. 41-105, 2014-2015.

BARBERINI, Fabio. Qui·m disses, non a dos ans di Guiraut Riquier e la successione di Alfonso X. Revista de Literatura Medieval, 28, p. 129-152, 2016.

BERTOLUCCI, Valeria. La Supplica di Guiraut Riquier e la risposta di Alfonso X di Castiglia. Studi mediolatini e volgari, 14, p. 9-135, 1966.

BERTOLUCCI, Valeria. Alfonso X. In: LANCIANI, G.; TAVANI, G. (eds.), Dicionário da literatura medieval galega e portuguesa. Lisboa: Caminho, 1993. p. 36-41.

BILLY, Dominique. Retour sur Ben sabia eu, mha senhor (T18,5). Ars Metrica, 12, 2010 [accesible en https://ars-metrica.germ-ling.uni-bamberg.de/wp-content/uploads/2012/12/Billy_2010_Retour-sur-Ben-sabia-eu-mha-senhor.pdf].

CALDERÓN MEDINA, Inés. Los Soberosa: una parentela nobiliaria entre tres reinos: poder y parentesco en la Edad Media hispana. Valladolid: Universidad de Valladolid, 2018.

Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidade. Base de datos da Lírica Profana Galego-Portuguesa (MedDB) [base de datos en liña]. Versión 3.6.2. Santiago de Compostela (accesible en <http://www.cirp.gal/meddb>)

CORRAL DÍAZ, Esther. A poesía profana amorosa de Alfonso X. In: DÍAZ MARTÍNEZ, E. M.; CASAS RIGALL, J. (coord.). Iberia cantat. Estudios sobre poesía hispánica medieval. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela, 2002. p. 213-215.

CORRAL DÍAZ, Esther. A dialéctica do trobar na lírica románica medieval, con especial atención á lírica galego-portuguesa. In: BREA, M. et al. Parodia y debate metaliterarios en la Edad Media. Alessandria: Edizioni dell’Orso, 2013. p. 39-54.

D’AGOSTINO, Alfonso. La corte di Alfonso X di Castiglia. In: BOITANI, P.; MANCINI, M.; VÀRVARO, A. (dir.). Lo spazio letterario del Medioevo. 2. Il Medioevo volgare. Vol. 1. La produzione del testo. Roma: Salerno Editrice, 2001. p. 735-785

FILGUEIRA VALVERDE, Xosé. Alfonso X, poeta profano. Sesión de apertura del curso académico 1984-1985. Madrid: Instituto de España, 1987.

GARCÍA ÁLVAREZ, Rubén M. Los Arias de Galicia y sus relaciones familiares con Fernando II de León y Alfonso II de Portugal. Bracara Augusta, 10, p. 25-41, 1966.

GONÇALVES, Elsa. De Roma ata Lixboa. Estudos sobre cancioneiros galego-portugueses. ed. J. Dionisio et al., A Coruña: Real Academia Galega, 2016 [recopilación de artigos].

GUTIÉRREZ GARCÍA, Santiago. Amor e burlas na lírica trobadorescas. Un estudo das cantigas paródicas galegoportuguesas. Sada: O Castro, 2006.

LOLLIS, Cesare de. Cantigas de amor e de maldizer di Alfonso el Sabio Rè di Castiglia. Studi di Filologia Romanza¸ vol. I, p. 31-66, 1887.

LOPES, Graça Videira. Os ciclos satíricos nos cancioneiros peninsulares. In: Ondas do Mar de Vigo (Actas Simposio internacional sobre Lírica Medeival Galego-Portuguesa, Birmingham, 1998), coord. D. Flitter; P. A. Obder de Baubeta. Birminghan: University of Birmingham, 1998, p. 139-146.

LOPES, Graça Videira; FERREIRA, Manuel Pedro; et al. (ed.). Cantigas Medievais Galego Portuguesas [base de dados online]. Lisboa: Instituto de Estudos Medievais, FCSH / NOVA (accesible en: https://cantigas.fcsh.unl.pt/cantiga.asp?cdcant=457&pv=sim).

MARIÑO PAZ, Ramón. Literatura en galego e mecenado na Idade Media. In: RODRÍGUEZ GUERRA, A.; ARIAS FREIXEDO, X. B. (ed). The Vindel Parchment and Martin Codax / O Pergamiño Vindel e Martin Codax. Amsterdam: John Benjamins, 2018. p. 103-117.

MENEGHETTI, Maria Luisa. Non me posso pagar tanto d’Alphonse le Savant et la transformation des modèles littéraires. In: Actes du XVIIIe CILPR (Trier 1986), ed. D. Kremer. Trier: Université de Treves, v. 6, p. 279-288, 1988.

MICHAËLIS DE VASCONCELOS, Carolina. Cancioneiro da Ajuda. Edição critica e commentada, Imprensa Nacional; Casa da Moeda, Lisboa, 1990, 2 vols. [reimp. 1904].

MIRANDA, José Carlos Ribeiro. Será Afonso, o Sábio, o “autor anónimo” de A36/A39? In: Seminário Medieval 2009-2011, org. de M. do R. Ferreira; A. S. Laranjinha; J. C. Ribeiro Miranda. Porto: Estratégias Criativas, p. 157-182, 2011.

MICHAËLIS DE VASCONCELOS, Carolina (2004). Glosas marginais ao Cancioneiro Medieval Português. Y. Frateschi Vieira et al. (eds.). Coimbra, Santiago de Compostela: Universidade de Coimbra, USC, Editora Unicamp, 2004 [trad. do texto de 1901].

NUNES, José Joaquim (ed.). Cantigas d’amigo dos trovadores galego-portugueses. Lisboa: Centro do Livro Brasileiro, 1973, 3 vols.

OLIVEIRA, António Resende de. D. Afonso, infante e trovador. 1. Coordenadas de uma ligação à Galiza. Revista de Literatura Medieval, XXII, p. 257-270, 2010a.

OLIVEIRA, António Resende de. D. Afonso X, infante e trovador II. A produção trovadoresca. La Parola del Testo, XIV, fasc. 1, p. 7-19, 2010b.

OLIVEIRA, António Resende de. O irrequieto cancioneiro profano do Rei Sábio. Revista Portuguesa de História, 44, p. 257-277, 2013.

PAREDES, Juan. El cancionero profano de Alfonso X el Sabio. L’Aquila: Japadre, 2001 [2ª ed. 2010, Verba, Anexo 66, Santiago de Compostela: USC].

PAREDES, Juan. Alfonso X y otras escrituras del trovar. Ed. a cargo de M. Brea. Santiago de Compostela: USC, 2019.

PELLEGRINI, Silvio. Sancio I o Alfonso X. In: Studi su trove e trovatori della prima lirica ispano-portoghese, Bari: Adriática, p. 78-93, reimpr. 1959 [antes en Studi romanzi, 26, 1935, p. 71-89].

ROSSELL, Antoni. La métrica gallego-portuguesa medieval desde la música medieval: una perspectiva intersistémica para la comprensión de la construcción métrica y para la contrafacción. Ars Metrica, 12, 2010 [accesible https://ars-metrica.germ-ling.uni-bamberg.de/wp-content/uploads/2012/12/Rossell_2010_La-m%C3%A9trica-gallego-portuguesa-medieval-desde-la-m%C3%BAsica-medieval.pdf ] (consulta 1/02/2020).

SERRANO, Luciano. El mayordomo mayor de doña Berenguela. Boletín de la Real Academia de la Historia, 104, p. 101-198, 1934.

SOUTO CABO, José António. Et de dona Guiomar nascio don Rodrigo Diaz de los Cameros: Figuras femininas no patrocínio da lírica galego-portuguesa (II). In: CORRAL DÍAZ, E. (ed.). Voces de mujeres en la Edad Media: Entre realidad y ficción.. Berlin; Boston: De Gruyter, 2018. p. 9–32.

PIZARRO, José Augusto Sottomayor. A familia Lima: entre a Galiza e Portugal (séculos XII a XVI). In: Paço de Giela: história de um monumento, Arcos de Valdevez: Municipio de Arcos de Valdevez, p. 15-65, 2015.

PIZARRO, José Augusto Sottomayor. De e para Portugal. A circulação de nobres na Hispânia Medieval (séculos XII a XV). Anuario de Estudios Medievales, 40 (2), p. 889-924, julio-dic. 2010.

TAVANI, Giusseppe (2016). Glosas à margem de Ben sabia eu, mha senhor de Alfonso X. In: CORRAL DÍAZ, E.; FIDALGO FRANCISCO, E.; P. Lorenzo Gradín (ed.). Cantares de amigos. Estudos en homenaxe a Mercedes Brea. Santiago de Compostela: USC, 2018. p. 887-892.

Downloads

Publicado

2020-06-06

Edição

Seção

Artigos - Varia