Aproximación á colocación dos clíticos en galego: variación e cambio nunha comarca rural

Autores/as

DOI:

https://doi.org/10.24206/lh.v7i3.44926

Palabras clave:

Galego, sintaxe, variación lingüística, cambio lingüístico, clíticos.

Resumen

Neste traballo estúdase a colocación dos clíticos en galego. O corpus de estudo está formado polas respostas a un cuestionario e mais pola transcrición de varias horas de entrevistas semidirixidas. Os informantes son persoas de tres grupos de idade diferentes que viven nunha comarca rural do interior de Galicia. Os datos recadados son estudados do punto de vista da variación lingüística, tratando de identificar as tendencias de cambio lingüístico observables na comparación interxeracional (cambio en tempo aparente). O estudo só atende á variación, polo que se estudan os casos en que o clítico pode aparecer, como mínimo, en dúas posicións: proclítico ao verbo (p. ex. non o facer) ou enclítico a este (p.ex. non facelo).

Biografía del autor/a

Eduardo Louredo, CPI Virxe dos Remedios / Instituto da Lingua Galega

Licenciado en Filoloxía Galega e Filoloxía Románica e doutor en Lingüística (2019) coa tese Variación e cambio lingüístico en tempo aparente: o galego do Ribeiro, dirixida polo profesor Xulio Sousa. Actualmente é profesor de Ensino Secundario de Lingua Galega e Literatura. 

Está vinculado ao ILG desde 2011, onde traballou nos proxectos Tesouro do léxico patrimonial galego e portugués, Edición e elaboración dos materiais galegos do ALPI (Atlas Lingüístico de la Península Ibérica), Dicionario dos apelidos galegos, Cambio lingüístico no galego actual Contacto e cambio lingüístico en galego. As súas principais áreas de interese son a dialectoloxía (especialmente a variación morfosintáctica e léxica), a onomástica e a historia da lingua. 

Citas

ALGa 1995 = GARCÍA, Constantino; SANTAMARINA, Antón. (Dirs.); ÁLVAREZ BLANCO, ROSARIO (Coord.). Atlas Lingüístico Galego, vol. II: Morfoloxía non verbal, A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza / ILG. 1995.

ÁLVAREZ, Rosario. O pronome persoal en galego. Tese de doutoramento (inédita). Universidade de Santiago de Compostela, Santiago de Compostela. 1980.

ÁLVAREZ, Rosario. Gramática descritiva e gramática prescritiva. Cadernos de lingua, nº 10, p. 1994a. p. 19-36.

ÁLVAREZ, Rosario. Secuencias de pronomes átonos en galego moderno. In: LORENZO, Ramón (Coord.). Actas do XIX Congreso Internacional de Lingüística e Filoloxía Románicas, A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza, 1994b. v. 6, p. 247-265.

ÁLVAREZ, Rosario. Posición do pronome átono en construccións de infinitivo e xerundio. Verba, nº 23, p. 11-35. 1996.

ÁLVAREZ, Rosario. A posición do pronome átono con infinitivo e xerundio en galego e portugués. In: ÁLVAREZ BLANCO, Rosario; FERNÁNDEZ REI, Francisco; SANTAMARINA, Antón (Eds.). A Lingua Galega: historia e actualidade. Actas do I Congreso Internacional, Santiago de Compostela, 16-20 de setembro de 1996, Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega / Instituto da Lingua Galega, 2004. v. 4, p. 23-42.

ÁLVAREZ, Rosario.. A definición dun estándar sintáctico: problemas, cautelas, límites. In: ÁLVAREZ, Rosario; MONTEAGUDO, Henrique (Eds.): Norma lingüística e variación. Unha perspectiva desde o idioma galego, Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega / Instituto da Lingua Galega, 2005. p. 359-376.

ÁLVAREZ, Rosario; SOUSA, Xulio. A investigación sobre a variación lingüística do galego: desde o ALGa ata a actualidade. Labor Histórico, nº 3, v.1, p. 63-75. 2017.

ÁLVAREZ, Rosario; XOVE, Xosé. Gramática da lingua galega, Vigo: Galaxia. 2002.

ANDRÉS DÍAZ, Ramón de. Gramática comparada de las lenguas ibéricas, Gijón: Trea. 2013.

CANELLADA, Mª Josefa. El habla de Cabranes, Uviéu: Academia de la Llingua Asturiana. 1996.

CANO GONZÁLEZ, Ana Mª. El habla de Somiedo (occidente de Asturias). Verba, nº 4, p. 173-299. 1977

CASTILLO LLUCH, Mónica. La colocación del pronombre átono en la prosa hispánica medieval. Tese de doutoramento. Universidad Autónoma de Madrid / Université Paris XIII, Madrid / París. 1996. Dispoñible en: https://www.uam.es/personal_pdi/filoyletras/javel/MonicaCastillo-Tesis.pdf.

DUBERT GARCÍA, Francisco. Aspectos do galego de Santiago de Compostela. Anexo 44 de Verba, Santiago de Compostela: Universidade. 1999.

FREIXEIRO MATO, Xosé Ramón. Gramática da lingua galega, vol. II: Morfosintaxe. Vigo: A Nosa Terra. 20062.

GERLACH, Birgit. Clitics between syntax and lexicon, Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins. 2002.

HEAP, David. Secuencias invertidas de clíticos: un cambio en tiempo real. In: BUSTOS TOVAR, José Jesús de; GIRÓN ALCONCHEL, José Luis (Eds.). Actas del VI Congreso Internacional de Historia de la Lengua Española, Madrid, Arco Libros, 2006. v. 3, p. 785–798.

IGLESIAS, Olivier. Le placement des clitiques dans les complexes verbaux en espagnol: une nouvelle approche de la question. Tese de doutoramento. Université Paris 8, Paris, 2012.

KABATEK, Johannes. Os falantes como lingüistas. Tradición, innovación e interferencias no galego actual, Vigo: Xerais, 2000.

MAGRO, Catarina. Clíticos: variações sobre o tema. Tese de doutoramento. Universidade de Liboa, Lisboa, 2007. Dispoñible en: http://repositorio.ul.pt/handle/10451/6083.

MARTÍN ZORRAQUINO, María Antonia. Las construcciones pronominales en español: paradigma y desviaciones, Madrid: Gredos, 1979.

MARTINS, Ana Maria. Posição dos pronomes pessoais clíticos: In: RAPOSO, Eduardo Buzaglo Paiva et alii (Coords.). Gramática do português, Lisboa: Fundação Calouste Gulbenkian, 2013. v. 2, p. 2231-2308.

MARTINS, Ana Maria. A colocação dos pronomes clíticos em sincronia e diacronia. In: Martins, Ana Maria; CARRILHO, Ernestina (Eds.): Manual de Linguística Portuguesa, Berlin/Boston: De Gruyter, 2016. p. 401-430.

MATUTE MARTÍNEZ, Cristina. Hacia una caracterización dialectal de la interpolación en el castellano de la Edad Media. In: CASANOVA HERRERO, E.; CALVO RIGUAL, C. (Eds.): Actas del XXVI Congreso Internacional de Lingüística y Filología Románica (Valencia 2010), Berlín / Boston: de Gruyter, 2013. v. 6, p. 151-161.

MYHILL, John. The grammaticalization of auxiliaries: Spanish clitic climbing. In: AXMAKER, Shelley; JAISSER, Annie; SINGMASTER, Helen (Eds.): Proceedings of the 14th. Annual meeting of the Berkeley Linguistics Society: General session and Parasession on Grammaticalization, Berkeley: CA, 1989. p. 352-363.

OGANDO VALCÁRCEL, Victoria. A colocación do pronome átono en relación co verbo no galego-portugués medieval. Verba, nº. 7, p. 251-282. 1980.

ORDÓÑEZ, F. Some clitic combinations in the syntax of Romance. Catalan Journal of Linguistics, nº 1, p. 201-224. 2002. Dispoñible en: https://revistes.uab.cat/catJL/article/view/v1-ordonez.

PORTO DAPENA, J. Álvaro. El gallego hablado en la comarca ferrolana. Anexo 9 de Verba, Santiago de Compostela: Universidade, 1977.

POSNER, Rebeca. Las lenguas romances, Madrid: Cátedra, 1998.

REGUEIRA FERNÁNDEZ, Xosé Luís. A fala do Norte da Terra Cha. Estudio descritivo. Tese de doutoramento. Universidade de Santiago de Compostela, Santiago de Compostela, 1989.

ROBERT, Ian. Object clitics. In: LEDGEAY, Adana; MAIDEN, Martin (Eds.). The Oxford Guide to the Romance Languages, Oxford: Oxford University Press, 2016, p. 786-801.

ROJO, Guillermo. Perífrasis verbales en el gallego actual, Anexo 2 de Verba, Santiago de Compostela: Universidade. 1974.

SÁNCHEZ REI, Xosé Manuel. Se o vós por ben teverdes. A interpolación pronominal en galego, Santiago de Compostela: Laiovento. 1999.

SÁNCHEZ REI, Xosé Manuel. Algunhas reflexións sobre o variacionismo lingüístico xeracional no galego. In: SÁNCHEZ PÉREZ, Amelia; MÉNDEZ LÓPEZ, Iván. Eds. Lingua e idade. III Xornadas sobre Lingua e Usos, A Coruña: Servizo de Publicacións da Universidade da Coruña, 2007. p. 97-131.

SANTOS RAÑA, Irene. Variación na colocación dos pronomes átonos nalgúns complexos verbais do galego. In: CIDRÁS, Francisco; DUBERT, Francisco; REGUEIRA, Xosé Luís. Eds. Gramáticas en tránsito no espazo galego-luso-brasileiro, volume especial (I) de Estudos de lingüística galega. 2018. p. 61-79. Dispoñible en: http://dx.doi.org/10.15304/elg.ve1.3686.

SOBRIÑO PÉREZ, M. A. Análise comparativa da posición dos clíticos en galego e asturiano. In: REGUEIRA FERNÁNDEZ, X. L. ; VEIGA, A. (Eds.). Da gramática ó diccionario. Estudios de lingüística galega, Santiago de Compostela: Universidade, 2001. p. 265-277.

SORIANO FERNÁNDEZ, Olga. El pronombre personal. Formas y distribuciones. Pronombres átonos y tónicos. In: BOSQUE, Ignacio; DEMONTE, Violeta (Dirs.). Gramática descriptiva de la lengua española, Madrid: Espasa, 1999. v. 1, p. 1209-1273.

SOTO ANDIÓN, Xosé. Contacto y desplazamiento lingüístico en dos municipios del interior de Galicia, Vox Romanica, 73, p. 218-246. 2014. Dispoñible en: http://periodicals.narr.de/index.php/vox_romanica/article/view/2263/2163.

SOUSA, Xulio. A xeolingüística e o estudo da historia da língua. In: RODRÍGUEZ GUERRA, Alexandre (Ed.): Lingüística histórica e dialectoloxía: coordenadas do cambio lingüístico, Vigo: Servizo de Publicacións da Universidade de Vigo, 2016. p. 35-52.

SPENCER, Andrew; LUÍS, Ana R. Clitics. An Introduction, Cambridge: CUP, 2012.

TABOADA CID, Manuel. El habla del valle de Verín. Anexo 15 de Verba, Santiago de Compostela: Universidade, 1979.

VALLINA ALONSO, Celestina. El habla del sudeste de Parres. Desde el Sella hasta el Mampodre, Oviedo: Instituto de Estudios Asturianos, 1985.

VIEIRA, Sílvia Rodrigues. Análise de variedades do Português: a ordem dos clíticos em complexos verbais. In: Anais do III Congresso Internacional da ABRALIN, Rio de Janeiro: UFRJ, 2003a p. 221-229.

VIEIRA, Sílvia Rodrigues. A ordem dos clíticos em lexias verbais simples nas variedades brasileira, européia e moçambicana do português. In: Anais do 5º Encontro do Celsul Curitiba-PR, Curitiva: UFPR, 2003b. p. 1342-1349.

VIEIRA, Sílvia Rodrigues. Colocação pronominal nas variedades européia, brasileira e moçambicana: para a definição da natureza do clítico em português. In: BRANDÃO, S. F.; MOTA, M. A. C. da (Orgs.). Análise contrastiva de variedades do Português, Rio de Janeiro: In-Folio, 2003c. p. 37-60.

WANNER, Dieter. From Latin to the Romance Languages. In: HASPELMATH, Martin et alii (Eds.). Language Typology and Universals. An International Handbook, Berlin / New York: Walter de Gruyter, 2001. v. 2, p. 1691-1706.

XOVE FERREIRO, Xosé. Sobre a posición do pronome persoal átono en galego: eu o sei e eu seino. In: KREMER, Dieter (Ed.). Actes du XVIIIe Congrès International de Linguistique et de Philologie Romanes: Université de Trèves (Trier), 1986, Tübingen: Niemeyer, 1991. v. 2, p. 515-529.

Descargas

Publicado

2021-12-30

Número

Sección

Artigos - Varia